Antiprotozoal İlaçlar

[Ayhan OTÇUOĞLU]

Antiprotozoal İlaçlar

Protozoal enfeksiyonlar sıklıkla tropikal ülkelerde, sanitasyon ve hijyenik koşulların iyi olmadığı, vektörler ile mücadelenin yetersiz olduğu yerlerde yaygındır

En önemli protozoal enfeksiyonlar; sıtma, amibiyazis, leişmanyozis, tripanozomiyazis, trikomoniyazis ve giardiyazistir

Protozoalar; ökaryot ve tek hücreli parazitlerdir ve konakçı hücrelerini barınak olarak kullandıkları için vücuttaki antikorlardan etkilenmezler (örneğin plazmodyumlar eritrositlere, leişmanya türleri makrofajlara girer)

Metabolizmaları, prokaryot bakterilerden ziyade konakçı olarak kullandıkları insanlara benzer. Dolayısıyla protozoal enfeksiyonların tedavisi bakteriyal enfeksiyonlardan daha zordur ve kullanılan ilaçlar insanlara daha toksiktir

AMİBİYAZİS

Amibiyazis, entamoba histolitika tarafından oluşturulan kalın bağırsak duvarı hücrelerini ve nadiren karaciğer hücrelerini tutan bir kalın bağırsak (kolon) iltihabıdır

herhangi bir zamanda (genellikle enfekte olduktan ilk 3 ay içinde) amipler mukozayı istila eder ve orada ülserasyon yapar ve kanlı, mukuslu ve şiddetli ağrılı ishale neden olur (amipli dizanteri)

Antiamibik İlaçlar

Metronidazol, ülserlerdeki vejetatif Entemoeba histolytica biçimlerine karşı çok etkili olduğundan akut invazif amipli dizanteride ilk seçilecek ilaçtır

Benzer ilaçlar olan tinidazol ve ornidazol de etkilidir

Bu üç ilacın da toksik etkileri azdır. En sık bulantı, kusma ve GİS’e ait yan etkiler görülür

Bunların üçü de karaciğere göç etmiş olabilecek amiplere karşı da etkilidir

Ancak, barsak lümenindeki (dolayısıyla dışkıdaki) kist formu üzerine etkinlikleri düşüktür

Metronidazol; e. histolitikadan başka trikomonas ve giardiaya da öldürücü etki yapar ve bu enfeksiyonlarda da ilk tercihtir

Ayrıca anaerob bakterilere karşı da güçlü antibakteriyel etki gösterir ve anaerob enfeksiyonlarda da yaygın olarak kullanılır

Yapıca kloramfenikole beneyen diloksanid furoat, dışkıda E. Histolytica kistleri bulunan asemptomatik taşıyıcılarda ilk seçilecek ilaçtır

Karaciğerdeki amip abseleri için 5-10 gün boyunca günde 3 kez 400 mg metronidazol etkilidir

Seknidazol, en uzun etkili nitroimidazol türevidir. Sadece antiprotozoal olarak kullanılır; antianaerobik antibakteriyel ilaç olarak kullanılmaz

Sıtma tedavisinde kullanılan klorokin fosfat karaciğerde biriktiğinden sadece hepatik amibiyazis tedavisinde kullanılır

İodokuinol ve bir aminoglikozid olan paramomisin de intestial amibiyazis tedavisinde kullanılabilir.

İpeka alkaloidleri olan emetin ya da dehidroemetin ekstraintestinal amibiyaziste kullanılmaktaydı fakat artık kullanılmamaktadır

Eskiden kullanılan tetrasiklinlerde bugün zayıf etki gücü nedeniyle tavsiye edilmez.



TRİKOMONİYAZİS

Trikomonas vajinalis enfeksiyonunda metronidazol, ilk seçilecek ilaçtır. Metronidazol etkisizse, tinidazol, ornidazol ya da seknidazol denenebilir

Diğer ilaçların kontrendike olduğu gebelikte klotrimazolün vajinal tableti kullanılabilir

Tedavi sırasında eşin de tedavi edilmesi gereklidir.



GİARDİYAZİS

Giardia lamblia enfeksiyonlarında, metronidazol tedavisi uygulanmalıdır

Tek doz halinde tinidazol ya da ornidazol veya 5-7 gün boyunca mepakrin hidroklorür de tedavi seçeneği oluşturabilir

Furazolidon ve kinakrin de kullanılabilir.



LEİŞMANYAZİS

Deri leişmanyazı sıklıkla kendiliğinden iyileşir. Ancak, derideki lezyonlar görünümü bozacak şekildeyse veya visseral leişmanyazda (kala-azar) tedavi endikasyonu vardır

Visseral leişmanyazda ilk seçilecek tedavi organik antimon bileşiği olan sodyum stiboglukonat ve meglümin antimonattır

Dirençli vakalarda pentamidin isetiyonat kullanılabilir.

Allopürinolünde tedavide başarılı olabileceği bulunmuştur

Amfoterisin, tek başına antimon bileşiğine yanıt vermeyen viseral leişmanyazda onunla birlikte ya da ondan sonra kullanılır

Tüm bu ilaçların toksik etkileri oldukça fazladır

Kutanöz leişmanyazda flukanazol ve ketokonazol da kullanılabilir.



TRİPANOZOMİYAZİS

Tripanozomiyazin profilaksisi ve tedavisi güçtür

Uyku hastalığı için suramin (profilakside de kullanılır) ile birlikte hastalığın ileri dönemleri için pentamidin ve melarsoprol kullanılır

Eflornitin ilerlemiş SSS enfeksiyonlarında kullanılır

Çagas da ise primakin, nifurtimoks ve benznidazol kullanılır. Tedavide kullanılan ilaçlar oldukça toksiktir ve yan etkileri fazladır.



TOKSOPLAZMOZİS

İlk seçilecek tedavi birkaç hafta boyunca folat antagonisti olan pirimetamin ve sulfodiazin kombinasyonudur

Ko-trimaksazol, azitromisin ve pentamidin de kullanılabilir

Bir makrolid antibiyotik olan spiramisin annedeki hastalığın fetusa geçme riskini azaltabilir .

Dr. Bülent SARAÇ

2006